Voor leerkrachten is het welbevinden van alle leerlingen cruciaal voor een optimaal leerklimaat. Is iedereen in de klas blij? Dan zijn zij blij. Maar wat als een leerling meer verdieping op het reguliere onderwijsaanbod nodig heeft? Is een leerling dan begaafd? Wat is begaafdheid eigenlijk? Hoe belangrijk is het voor het welbevinden van een leerling om begaafdheid te erkennen? Als je deze vragen aan verschillende professionals stelt, krijg je verschillende antwoorden. Tijd voor onderzoek!

In dit artikel staat het volgende onderzoek centraal: Kroesbergen, E. H., van Hooijdonk, M., van Viersen S., Middel- Lalleman, M. M. N., & Reijnders J. J. W. (2015). The psychological well-being of early identified gifted children. Gifted Child Quartely, 1-15. doi: 10.1177/0016986215609113

Stof tot nadenken

Zitten begaafde leerlingen minder goed in hun vel? Kun je onderpresteerders herkennen door creativiteit te meten? Wat doet dat met het zelfbeeld en psychologisch welbevinden van een leerling? De wetenschappers onderzochten het psychologisch welbevinden van een divers geselecteerde groep begaafde leerlingen uit groep 3 en 4. Let wel op, ze voerden dit onderzoek uit met een beperkt aantal leerlingen op een beperkt aantal scholen. Interpreteer onderstaande daarom met voorzichtigheid, maar het geeft wel stof tot nadenken.

“Wat is begaafdheid?”

Verschillende leerkrachten geven verschillende antwoorden. “Hoge schoolresultaten”, zullen de meeste leerkrachten zeggen. Maar je kunt ook kijken naar bijvoorbeeld creativiteit. Het vermogen om nieuwe en nuttige ideeën te bedenken. Creativiteit wordt vaak in verband gebracht met begaafdheid. In het onderzoek hebben de onderzoekers naast hoge schoolresultaten ook creativiteit meegenomen. Ze kozen voor screeningsinstrumenten die hielpen een diverse groep begaafde leerlingen samen te stellen. Ze keken naar creativiteit, non-verbaal redeneervermogen (IQ) en lieten de leerkracht begaafde leerlingen selecteren. Als de leerlingen twee kenmerken lieten zien, werden ze als begaafd meegenomen in het onderzoek. De 69 leerlingen die geselecteerd waren, verdeelden we over drie groepen.

De eerste groep begaafde leerlingen kreeg een passend onderwijsaanbod. Daartegenover werd een groep begaafde leerlingen met een regulier onderwijsaanbod gezet. Tot slot voegden de onderzoekers daar een vergelijkbare groep gemiddeld begaafde leerlingen aan toe. Leerlingen en hun ouders van de verschillende groepen kregen een vragenlijst. Ook bekeken de onderzoekers of het uitmaakte op welke manier de begaafde leerling gesignaleerd was.

De onderzoekers vroegen zich af:

  • Hoe voelt een begaafde leerling zich?
  • Zit je beter in je vel als je een passend onderwijsaanbod krijgt?
  • Maakt het uit of de leerkracht erkent dat je begaafd bent?

Zelfbeeld van een begaafde leerling

Leerlingen hebben over het algemeen een positief zelfbeeld als ze voor het eerst naar school gaan. Als het echte leren begint, krijgen ze meer feedback en gaan ze zich vergelijken met anderen. Bij 6 tot 8 jaar oud is het zelfbeeld daardoor vaak minder positief. Een belangrijke leeftijd om te kijken naar het zelfbeeld dus.

Is het beeld van een begaafde leerling dan nog minder positief in vergelijking met een gemiddeld begaafde leerling? Speelt daarin het aansluiten bij de onderwijsbehoeften nog een rol? Het antwoord op die vragen is: ja! Uit het onderzoek blijkt dat begaafde leerlingen een lagere eigenwaarde en een lager gevoel van sociale acceptatie ervaren. Wellicht ontstaat dit omdat ze zich moeilijker kunnen meten aan andere leerlingen. Voelen zij zich daardoor anders? Zitten ze daarom minder goed in hun vel? Ook is het ontvangen van feedback een mogelijke verklaring. Leerlingen willen het liefst bevestiging dat ze iets goed doen. Geef je ze een compliment op het resultaat? Dan kiezen ze een taak om opnieuw hetzelfde compliment te krijgen. Bij een compliment op het proces kiezen leerlingen echter vaker een moeilijkere taak. Zij durven zichzelf beter uit te dagen.

Opvallende conclusies

  • Begaafde leerlingen met hoge schoolresultaten ervaren een hoger niveau van welbevinden dan begaafde leerlingen met gemiddelde resultaten. Het lijkt er dus op dat begaafde leerlingen met hoge schoolresultaten beter in hun vel zitten.
  • Begaafde leerlingen die door de leerkracht als begaafd zijn aangewezen, laten een hoger zelfbeeld zien en minder psychische- en gedragsproblemen. Dit laat zien hoe belangrijk het is dat de leerkracht begaafdheid van de leerling erkent.
  • Begaafde creatieve leerlingen laten een lager zelfbeeld zien en meer psychische- en gedragsproblemen.

Wat jij als orthopedagoog/psycholoog kunt doen

Bij begaafde leerlingen is het extra belangrijk om het welzijn en zelfbeeld in de gaten te houden. Gelukkig weet je in een onderzoek waar je op moet letten. Je kunt jezelf de volgende vragen stellen: Hoor ik van ouders tegenstrijdige verhalen van hoe het kind zich thuis gedraagt ten opzichte van de verhalen van de leerkracht? Is het gedrag plotseling of geleidelijk veranderd? Is er sprake van onzekerheid? Is het kind teruggetrokken of juist aanwezig? Is het kind afgeleid? Is er een lager gevoel van eigenwaarde in vergelijking met andere kinderen? Is er een lager gevoel van sociale acceptatie?

Jouw rol als orthopedagoog/psycholoog is om de verbinding tussen school en het kind te maken. Samen met de leerkracht kun je kijken wat passend is voor het kind in de klas. Daarnaast kun je ook aansluiten bij de kenmerken van het kind tijdens de behandeling.

Training over hoogbegaafdheid

Meer weten over begaafdheid, of over begaafdheid in relatie tot dyslexie? Volg dan de training Dyslexie en hoogbegaafdheid bij de Dyslexie Academie. Meer informatie over de training vind je hier.